Lagu
Rakyat adalah lagu yang telah lama dikenali ramai dan popular di sesuatu tempat
atau negeri. Lagu-lagu ini diwarisi dari
generasi terdahulu dan tidak diketahui siapakah pencipta asal. Semua bangsa di dunia mempunyai lagu rakyat
atau folk song masing-masing. Lagu-lagu itu menceritakan dan merakam
sejarah dan mencerminkan budaya masyarakat tersebut. Ada lagu rakyat yang menjadi terkenal kerana dirakam semula oleh
penyanyi-penyanyi popular dan diberi sentuhan dan gubahan muzik kontemporari.
Masyarakat Melayu sememangnya terkenal dengan pelbagai irama dan
lagu yang diwarisi secara turun temurun. Menurut Zainal Kling (1999), muzik dan lagu menjadi bahagian daripada budaya dan
sistem sosial masyarakat. Sama ada penghasilan mahupun persembahannya, muzik
tetap merupakan sebahagian daripada perlakuan anggota masyarakat.
Zubir Ali dalam seminar yang
dianjurkan oleh bahagian Kesusasteraan Tradisional menyatakan ciri-ciri lagu
rakyat semasa adalah seperti berikut :
1. Lagu
diterima secara evolusi oleh sesuatu kelompok masyarakat atau rakyat kerana
terdapat kesinambungan budaya daripada lagu rakyat tradisional.
2.
Liriknya menyuarakan rasa bersama dan pandangan dunia sesuatu
kumpulan.
3.
Irama dan melodinya berunsur santai dan mudah untuk dinyanyikan.
4.
Sesuai untuk dinyanyikan dalam banyak suasana rakyat, membina
perpaduan, membina ciri-ciri murni dan perkembangan jiwa rakyat.
Menurut Rahmah Bujang (1999), lagu rakyat masyarakat Melayu adalah lagu-lagu
atau nyanyian yang berasal dari sesuatu
kawasan dalam Alam Melayu tidak kira kawasan itu terletak di negara Indonesia,
Malaysia, Singapura, Brunei hatta di mana-mana pelusuk pulau terpencil di
Nusantara sekalipun, dan merupakan lagu-lagu yang amat popular di kawasan
tersebut. Biasanya lagu rakyat menceritakan perihal masyarakat, alam, haiwan,
tumbuh-tumbuhan ataupun senario semasa di kawasan tersebut.
Lagu
rakyat juga menjadi kebanggaan masyarakat sejak terun-temurun kerana
mengandungi pelbagai falsafah dan pemikiran Melayu yang unggul yang menjadi
teras pembentukan identiti Melayu.
Menurut Aripin Said (1999), lagu
rakyat juga dikenali sebagai nyanyian rakyat. Nyanyian rakyat merupakan
lagu-lagu yang dinyanyikan oleh masyarakat tradisional masa lalu yang
rata-ratanya bukan sekadar untuk
menghibur, tetapi untuk lebih daripada itu adalah untuk mendidik
masyarakat. Beliau juga menyatakan bahawa, pada masa lalu, penyanyi lagu-lagu
rakyat atau penyampai lagu-lagu ini juga terdiri daripada penglipur lara yang
turut terkenal sebagai penyampai cerita-cerita rakyat.
Lagu
rakyat dihasilkan atau dicipta secara spontan oleh golongan masyarakat yang
tinggal di desa-desa, perkampungan atau kawasan pedalaman. Ia dikembangkan
daripada satu generasi kepada satu generasi yang lain dalam bentuk lisan. Lagu
rakyat dapat diertikan sebagai gabungan gubahan muzik berdasarkan seni katanya
dan diiringi dengan persembahan gerak tari tertentu. Lirik yang digunakan
biasanya dalam bahasa dialek mengikut loghat tempat masing-masing. Irama lagu
rakyat amat unik kerana mempunyai kaitan dengan budaya dan alam sekeliling.
Lirik lagu rakyat seringkali berbentuk pantun,
seloka, syair, gurindam, bahasa
berirama serta bentuk-bentuk bebas yang lain.
Menurut
Harun Mat Piah untuk kebanyakan lagu , irama, seni kata, dan gubahan tidak
disusun secara sedar tetapi lebih berupa spontan, sesuai dengan matlamat dan
fungsinya. Fungsi lagu rakyat yang utama adalah sebagai alat untuk
menghiburkan masyarakat pada waktu tidak ada hiburan lain. Oleh hal
demikian, dendangan lagu-lagu rakyat ini dijadikan sebagai alat untuk
menghilangkan kepenatan setelah seharian bekerja.
Secara umum masyarakat Malaysia
mengenali beberapa kelompok lagu rakyat.
1. Lagu yang dinyanyikan oleh ibu
semasa mendodoi atau mengasuh anak-anak (bayi), misalnya Pok Amai-amai, Dodoi
anak, Burung kenek-kenek..
2.
Lagu yang dinyanyikan dalam permainan kanak-kanak,
misalnya lagu Nenek si Bongkok Tiga, Bang Selabu. Dengan itu ia menjadi
pencetus silaturrahim dan media sosialisasi.
3.
Lagu yang dinyanyikan beramai-ramai di dalam majlis
dan keramaian seperti lagu Chan Mali Chan, Injit-injit semut, Rasa Sayang, Bangau oh Bangau, Lompat si
katak lompat dan lain-lain. Ada lagu2 seperti Geylang si Paku Geylang dinyanyi
dalam majlis2 keramaian misalnya untuk perpisahan diselang seli dengan
pantun-pantun contoh:
kalau ada sumur di ladang
boleh kita menumpang mandi
kalau ada umur panjang
boleh kita jumpa lagi.
4.
Lagu yang dinyanyikan dalam kesenian atau permainan
rakyat dan diangkat menjadi identiti negeri-negeri di Malaysia. Lagu-lagu ini
dinyanyikan dalam loghat negeri masing-masing dan diangkat menjadi identiti
negeri tersebut. Ini termasuklah
Canggung di Perlis, Dikir Barat di Kelantan, Ulit Mayang dan Rodat di
Terengganu, Boria di Pulau Pinang, Bongai di Negeri Sembilan. Rodat di
Terengganu, dan lain-lain.
Lagu rakyat mempunyai peranan penting dalam masyarakat. Lagu ini
dapat membawa mesej, pengajaran dan pendidikan yang mampu membentuk minda bangsa.
Satu aspek yang
menarik dalam lagu rakyat ialah elemen kritik sosial yang disampaikan dalam
sindiran. Ia menjadi saluran nasihat kepada kanak-kanak burung kenek-kenek.
Burung
kenek-kenek
Hinggap di atas
dahan
Pesan datuk nenek
Jangan lupa pada
Tuhan
Burung
kenek-kenek
Hinggap di atas
bumbung
Pesan datuk nenek
Jangan berlaku
sombong
Salah satu lagu
yang mengandungi kritik sosial ialah Dikir
Barat.
Dikir
Barat sememangnya sudah terkenal dalam kalangan masyarakat, bukan sahaja
masyarakat di Pantai Timur Semananjung, malah di seluruh negara.
Menurut Rahmah Bujang (2003)
dikir ialah satu kaedah bernyanyi, biasanya dalam kumpulan. Terdapat beberapa
jenis dikir mengikut rentak dan lagunya, seperti dikir rebana, dikir maulud,
dan dikir berendoi. Manakala Dikir Barat pula merupakan satu bentuk seni
permainan rakyat di kalangan kaum lelaki yang terdapat di Kelantan. Dikir Barat
dimainkan melalui peralatan muzik, nyanyian, dan gerak aksi yang diadunkan
sebagai gubahan untuk bertukar-tukar sindiran berkenaan isu-isu sosial semasa. Di
dalam persembahan Dikir Barat, satu kumpulan yang diketuai oleh seorang Tukang
karut dan Tok Juara. Mereka akan mengarut sambil berbalas - balas pantun dan
diikuti oleh awok - awok sebagai suara latar.
Di
samping menjadi sumber hiburan, dikir barat juga adalah lagu rakyat yang menjadi saluran menyampaikan kritik sosial dan
mengecam salah laku anggota masyarakat. Kritik ini tidak disampaikan dengan
terus terang tetapi melalui lirik yang berupa sindiran. Satu elemen menarik
ialah penggunaan unsur haiwan untuk melambangkan pelbagai sikap dan perangai manusia.
Penggunaan haiwan dalam
lirik dikir barat antaranya boleh dilihat di dalam lirik ciptaan dan nyanyian
Cikgu Naim seorang pendikir yang terkenal. Antara haiwan yang muncul dalam
dikir barat ialah cicak, itik buaya, burung, tikus, lembu, nyamuk, lintah dan
penyu. Kegunaannya selaras dengan pandangan masyarakat tentang haiwan-haiwan
tersebut.
CICAK
Yang sering diperkatakan tentang cicak ialah kebolehannya
memasuki semua bangunan, memanjat dinding yang tegak dan licin walaupun cermin,
dan amalan bertelur merata-rata. Hal ini dijadikan perbandingan kepada sifat
manusia yang licik dan meninggalkan kesan kekotoran di merata tempat. Cicak
yang berada di pelbagai bangunan seperti rumah, sekolah dan masjid dijadikan
sindiran kepada kelicikan manusia memasuki pelbagai lapangan.
Dale
pioh dale songkok
Celah
buku celah kitab
Nak
telor dan nak berak
Dia
tak pilih tempat
Cicok
nampak baik
Takdok
budi bahasa
Naik
atas masjid
Puak
cicak berak rata
Cicok
nampak baik
Takdok
budi bahasa
Naik
atas masjid
Puak
cicak berak rata
Tok
imam tak cekak kutip
Hari
ni sapu esok ada
Ore
smaye ore ngatik
Pun
cicok berok atah palo
Gambaran yang
disampaikan agak lucu. Pendengar mungkin ketawa membayangkan keadaan surau dan
kopiah yang dicemari oleh tahi cicak. Di sebalik itu ia adalah analogi yang tepat bagi menggambarkan
golongan remaja atau anak muda yang tidak memberi faedah kepada diri sendiri,
keluarga, masyarakat dan negara. Generasi muda membuang masa dengan
aktiviti-aktiviti yang tidak berfaedah, tidak mempunyai akhlak dan tidak
berdisiplin. Walaupun pelbagai usaha telah dijalankan, namun perkara atau
masalah seperti ini agar sukar untuk dibanteras. Kritik ini disampaikan melalui
rangkap di bawah:
Cicak zaman
moden
Suka bergaul
bebas
Jalan hulu
hilir
Dok main sepak
kertas
Perangai pulak
degil
Jalan nampak
agah
Sekolah dia
ponteng
Cikgu tak cekak
pitah
Ayah takleh
tegur
Ibu takleh lare
Perut nya wat
lesung
Telinga badak
perut payang
Dia tak pikir
lasung
Jatuh bangun
masa depan
Tokse cede
payung
Sebelum turun
hujan
Selain itu, lagu ini
turut memberi nasihat kepada pelajar agar sentiasa berdisiplin. Seperti yang sedia
maklum, disiplin pelajar di kebanyakkan sekolah amat teruk. Antara masalah disiplin
yang selalu timbul di sekolah adalah seperti ponteng, buli, tidak membuat kerja
sekolah, datang lewat dan lain-lain.
Dalam lagu ini turut diselitkan peribahasa sediakan payung sebelum
hujan. Hal ini bermaksud, generasi muda haruslah mempersiapkan diri mereka
dengan ilmu pengetahuan, kemahiran, dan kesungguhan untuk memajukan diri mereka
agar tidak ketinggalan zaman dan menjadi insan yang cemerlang dunia dan
akhirat.
Lagu ini amat sesuai
untuk membina masyarakat dan anak muda yang lebih cemerlang tidak kira dari
segi keduniaan mahupun akhirat. Keseimbangan ilmu agama dan ilmu akhirat amat
penting untuk masyarakat meneruskan kehidupan mereka.
No comments:
Post a Comment