PENULIS/PENYAIR WANITA DI MALAYSIA

saya ada menjalankan sedikit kajian tentang penglibatan wanita dalam penulisan puisi. Berikut ialah rencana yang pernah disiarkan dlm Dewan Sastera awal 2014.

WANITA TAMAN PUISI

Oleh Zurinah Hassan

Tulisan ini menyingkap penglibatan penyair wanita di dalam lapangan puisi tanah air. Tumpuan rencana ialah kepada penyair wanita yang lahir dan berkarya selepas tahun 1990han hingga ke tahun 2013 dengan tujuan mengemaskini maklumat yang ada.

Catatan terawal puisi yang ditulis oleh wanita ialah sebuah sajak  Hasnah Brahim dalam Lidah Benar, 22 April 1930. (Lim Swee Tin,2002:117). Seterusnya pada tahun 1936 seorang penyair wanita yang bernama Zainun Nasir menyiarkan puisinya yang bertajuk “Perempuan Mesti Bangun” dalam majalah Al-Hikmah, 7 Mei 1936. Setelah itu nama-nama yang dapat dikesan ialah Perawan Kampung dengan sajak “Bunga Terpedaya” (Warta Ahad, 3 Mac 1940), Kalthum Awang dan Wok Jamilah.

Kehadiran penyair wanita lebih dirasai selepas zaman pendudukan Jepun dan selepas era Malayan Union dengan kemunculan sajak-sajak yang ditulis oleh Mariam Abdul Ghani, Fatimah Othman, Wanita Kampung, Hafsah Perak, Siti Aishah, Kamariah Johor dan Normah Kamarudin. Nama yang penting seterusnya ialah Ibu Zain, Salmi Manja. diikuti oleh Anis Sabirin. 

Salmi Manja dan Anis Sabirin muncul sebagai penyair wanita yang aktif  berkarya seiring dengan pengarang-pengarang ASAS 50. Puisi-puisi Salmi Manja dan Anis Sabirin turut dimuatkan di dalam antologi Puisi Baharu Melayu (1942-1960) selenggaraan Ali Haji Ahmad, 1966, bersama penyair-penyair yang dianggap penting pada masa itu termasuk Masuri S.N., Tongkat Warrant, A.Samad Said, Noor S.I., M.Ghazali, A.S.Amin, Kassim Ahmad, Suhaimi Haji Muhammad, Nahmar Jamil dan Jihati Abadi.  

Pada pertengahan tahun enam puluhan taman puisi diserikan oleh  sederetan nama-nama  seperti Maimoonah Haji Omar, Rahimah M.Y, Noraini Shahrin, Azizah Shahrin, Halimah Haji Ahmad, Aina M, Maznah Ali. Nama-nama ini sering  menghiasi ruangan puisi akhbar-akhbar mingguan seperti Utusan Zaman, Mingguan Malaysia dan Berita Minggu dan majalah-majalah bulanan seperti Mastika dan Dewan Masyarakat.

Namun begitu karya penyair-penyair wanita ini boleh dikatakan kurang mendapat  perhatian. Hampir tidak ada rencana, kritikan, resensi atau esei yang mengkaji secara mendalam hasil karya penyair wanita lebih lebih lagi di majalah atau jurnal yang berprestij seperti Dewan Bahasa. Pengkaji dan pengkritik puisi lebih menumpukan perhatian kepada  penyair-penyair lelaki seperti Usman Awang, A. Latiff Mohidin atau A. Samad Said.  Kalau ada pun nama penulis wanita disebut ialah  di dalam rencana-rencana yang lebih bersifat popular (malah hampir berunsur sensasi ) menyentuh perkara-perkara di luar karya itu sendiri. Segala pandangan itu boleh dirumuskan sebagai berikut:

1.    Karya penulis wanita tidak setanding atau kurang bermutu jika dibandingkan dengan penulis lelaki.

2.    Penulis-penulis wanita tidak kekal lama, mereka akan hilang setelah berumah tangga.

3.    Penulis wanita tidak menulis tentang isu-isu yang penting atau isu-isu dunia dan kemasyarakatan. Tulisan mereka hanya berlegar di sekitar hal-hal rumah tangga (membuktikan bahawa isu rumah tangga dianggap perkara yang remeh temeh)

Public opinion (Pendapat umum) tentang kerendahan mutu karya-karya penulis wanita mula berubah pada awal tahun 1970-an. Perubahan ini dibawa oleh Hadiah Sastera Malaysia yang mula diwujudkan pada tahun 1971. Dunia sastera seolah-olah terkejut apabila beberapa orang penulis wanita tersenarai sebagai pemenang. Ini membuka mata bahawa penulis wanita tidak boleh dipandang ringan.

Penyair wanita dan karya yang menang pada tahun 1971 iaitu tahun pertama Hadiah Sastera Malaysia diwujudkan ialah Halimah Haji Ahmad (Di Kamar Sewaan), Nor Aini Muhammad (Mengerti),  Hanum Ain (Bujang Tua), Aina M (Entah Mengapa), Zurinah Hassan (1971 dan Bahawa Aku Pernah Hidup) . Tahun 1972 menyaksikan kemanangan Zanariah W.A.Rahman melalui sajak Gunung Payung Nama Lagunya dan pada tahun 1973, Zaihasra muncul dengan sajak Lautan Di Waktu Subuh.

Sejak itu karya karya penyair wanita mula dibicarakan dengan lebih mendalam, terutama karya yang memenangi Hadiah Sastera.  Misalnya, Abdullah Tahir mengulas sajak ‘Mengerti’ karya Nor Aini Muhammad. Mengikut Abdullah Tahir (1977: 73) “ada usaha penyair menggunakan atau menterapkan suatu filsafat baru dalam sajak ini” Baris-baris puisinya harus direnung dan diteliti untuk menghayati pemikirannya yang tajam.

Lelaki itu

Adalah kekasih yang paling kau kasihi

Adalah musuh yang paling kau benci.

Pada tahun 1982, Dewan Bahasa dan Pustaka (dbp) memberi penghargaan dengan menerbitkan sebuah kumpulan khas sajak-sajak penyair wanita. Antologi yang dimaksudkan ialah Kembang Melati  yang diselenggarakan oleh Suhaimi Haji Muhamad dan Pyan Husein. Ia memuatkan karya tujuh orang penyair wanita iaitu Salmi Manja, Anis Sabirin,  Maimoonah Haji Omar, Zurinah Hassan, Nor Aini Muhammad, Siti Zainon Ismail dan Zaihasra.  Kembang Melati merupakan satu-satunya  kumpulan puisi penyair wanita yang pernah diterbitkan oleh dbp. Selepas itu terbit kumpulan  Mustika Diri  (dbp 1994) kelolaan Ahmad Kamal Abdullah dan Siti Aisah Murad. Walau bagaimanapun Mustika Diri tidak terhad kepada puisi. Ia melibatkan penulisan dalam semua genre iaitui puisi, cerpen, drama dan esei sastera. Penulis puisi wanita dan bilangan sajak yang terdapat di dalam Mustika Diri  ialah Habsah Hassan (6), Hasnah Ibrahim,(3), Khadijah Hashim, (1), Mahaya Mohd Yassin (10), Maimon Rahman ( 2),  Mariam Omar (3), Maznah Ali (4),Norzeha Kasbi (6), Radziah M.Zin (3), Ratnawati Jamil ( 3), Rogayah A.Hamid (2), Sairah Haji Antin (2), Salmi Manja (3), Salmiah Ismail ( 2), Siti Zainon Ismail (2), Siti Zaleha M.Hashim (5), Sitti Hadiah Haji Abd Mutalib (20, Zaiton Ajamain (6), Zakiah Bahari (2), Zanariah Wan Abdul Rahmadn (2), Zurinah Hassan (5).

Malangnya, selepas Kembang Melati tidak ada lagi usaha yang dijalankan  untuk menerbit  antologi puisi wanita sedangkan terdapat antologi yang menghimpunkan cerpen dari penulis wanita iaitu Hawa, dbp, 1984. dan Bunga Gunung, Berita Publishing,1982. 

Setakat ini enam orang penulis wanita telah diangkat untuk menerima SEA Write Award Tetapi hanya Siti Zainon dan Zurinah Hassan menerima untuk penulisan puisi. Yang lain, iaitu Adibah Amin, Zaharah Nawawi, Khadijah Hashim, Azmah Nordin adalah penulis novel dan cerpen.

Penyair Wanita Generasi Baru

Bagaimana kedudukan wanita di dalam taman puisi pada tahun tahun terakhir ini?. Seperti yang dapat dilihat beberapa nama yang mengisi Kembang Melati dan Mustika Diri sudah lenyap atau jarang ditemui lagi di persada puisi tanah air. Akhir akhir ini telah timbul persoalan tentang  kurangnya wanita yang menulis puisi atau menjadikan puisi sebagai genrenya yang utama. Persoalan itu menjadi topik perbincangan di dalam beberapa forum.  Akhbar Berita Harian, 12 Mach 2013 membicarakan  isu bahawa wanita tidak lagi menulis puisi.di dalam rencana berjudul “Wanita dan Puisi”.   

Mengikut rencana tersebut tidak ada lagi nama wanita yang serius menulis puisi selepas tahun 2000., Katanya, ''genre puisi seolah-olah tidak mempunyai daya tarikan berbanding novel. tidak sekuat tahun 70-an yang melahirkan Zurinah Hassan,Siti Zainon Ismail dan Allahyarhamah Zaihasra. Kebanyakan kertas kerja juga tidak menyebut kehadiran penyair wanita,berbanding penulis wanita yang menulis dalam genre cerpen dan novel''.

Mengikut rencana itu lagi, kekurangan ini, antara lain, disebabkan wanita lebih cenderung untuk menulis novel terutama novel remaja dan popular  yang mendatangkan pendapatan lumayan.  Mengikut laporan Berita Harian,  3 Februari 2011, pengarang wanita terutama pengarang angkatan baru  mendominasi novel remaja dan novel popular . Puisi adalah satu lapangan yang tidak memberi faedah kewangan. Semakin kurang orang yang mahu bersungguh-sungguh di dalam puisi.  Jika demikian bagaimanakah masa depan puisi itu sendiri? Hal ini agak membimbangkan kerana tiada pelapis yang meneruskan kesinambungan penulisan puisi,

Tiadakah lagi penyair wanita yang menjadikan puisi sebagai tulisan utama mereka selepas Siti Zainon, Zurinah Hassan, Zaihasra, Zaiton Ajmain, Salmiah Ismail dan Siti Zaleha M Hashim.  Kali terakhir situasi ini diberi tumpuan ialah pada Hari Puisi Nasional, ke 14, anjuran Gapena yang berlangsung di Seremban , 1999, yang bertemakan “Puisi, Kewanitaan dan Alaf Baru”.  Antara kertaskerja yang dibentang ialah “Penyair penyair Wanita Malaysia” oleh Rahman Shaari dan “Penyair Wanita Generasi Baru” oleh Lim Swee Tin.  Lim Swee Tin memberikan nama-nama penyair wanita baru dan  mengangkat beberapa nama termasuk Raihani Mohamed Saaid sebagai penyair wanita yang berpotensi.  

Daripada rekod dan maklumat yang diperolehi terdapat beberapa  penyair wanita yang telah muncul pada tahun tahun 1980han, 1990han dan  selepas tahun 2000 walaupun sebahagian besar daripada mereka  tidak begitu aktif menulis. Nama-nama yang dapat dikumpul ialah:

1980-han

Amaruzati Noor Rahim

Asmira Suhadis

Anismas AR

Haryatie Ab.Rahman

Rafflesia Darlina

Norazimah Abu Bakar

Rosmiaty Shaari

Rositah Ibrahim hsku 2011.

Rosnani Ahmad

Rosani Hiplee

1990-han

Azridah Ps Abadi

Hazama Harun

Kathirina Susanna Tati

Norgadis Labuan

Aflieza Arshad

Raihani Mohd.Saaid.

Nor Zaiton Hanafi

Zaiton Ahmad

Shasha Shakierah

Zaleha Ahmat

Selepas tahun 2000

Dayana Chacooo

Raja Rajeswari Seetha Raman

Dayangku Mastura

Hani Salwa

Nissa’Yusof

Ainunl Muaiyanah Sulaiman.

Rabiatul Adawiyah Abdul Samad

Teratai Abadi

Penglibatan wanita di bidang puisi dapat ditinjau dengan melihat beberapa aspek iaitu Penerbitan antologi perseorangan serta hadiah dan anugerah penulisan yang telah dimenangi.

Antologi Perseorangan

Di dalam rekod yang ada, antologi perseorangan penyair wanita tidak terbit sehingga 1974, iaitu Sesayup Jalan (Zurinah Hassan).  Anis Sabirin yang muncul lebih awal tidak menerbitkan antologi sajak walaupun telah muncul dengan antologi cerpen Dari Bayang ke Bayang (1966), manakala Salmi Manja lebih terkenal dengan beberapa buah novel. Antara antologi puisi penyair wanita Malaysia yang diterbitkan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka nya ialah Nyanyian Malam(Siti Zainon Ismail, dbp 1996), Bagai Layang-layang (Zaiton Ajamain,dbp 1990), Dalam Pelarian I (Zaihasra, dbp 1977, Kepada Sahabat (Salmiah Ismail dbp 1993), Perjalanan Mencari Kekasih, (Nor Aini Muhammad dbp 1997), Suara Hati (Mahaya Mohd Yassin, dbp 1993),

Antologi Perseorangan Selepas tahun 2000 (tidak mengambil kira antologi puisi kanak-kanak dan remaja)

1.    Siti Zaleha M Hashim, Kristal di Laut Bulan. Hadiah kategori buku.2006/2007

2.    Rosani Hiplee, Sari Rahsia Terindah,  dbp 2007 ,

3.    Rosani Hiplee, Cinta Perempuan yang Cantik,  dbp 2011,

4.    Rosmiaty Shaari, Dari Hitam Putih Menjadi Zarah, Iman Creative, KL 2011.

5.    Raihani  Mohd Saaid, Terminus A Quo, Rumah Buku Rania,2011.

6.    Siti Zaleha M. Hashim,  Kapal Kertas Dan Lautan Api , ITBM 2012

7.    Ida Munira Abu Bakar, Kumpulan Puisi Cenderahati Kasih.ITBM 2013

8.    Rositah Ibrahim, Bunga Di Atas Meja ITBM  2013

9.    Noor Ainna Abd. Hamid , Syair Puteri,  ITBM 2013

10. Norjana Mohd Adnan,  Mahagar , ITBM ITBM 2013

11. Rosmiaty Shaari Kembali Kepada Fitrah ITBM 2013

12. Ramlah Bt Abd Rasid Perahu ITBM 2012

13. Raihani Mohd Saaid, Sidang Kultus,  ITBM 2013

14. Hani Salwah Bt Yaakup, Tentang Pertanyaan ITBM 2013

Hadiah dan Anugerah

Kedudukan penyair wanita juga boleh diukur daripada  hadiah atau anugerah yang diterima di bidang penulisan. Hadiah paling berprestij (selepas Anugerah Sastera Negara) ialah  Hadiah Sastera Perdana Malaysia (HSPM). Hadiah yang juga menjadi impian penulis ialah Hadiah Sastera Kumpulan Utusan. Di samping itu dunia sastera turut diwarnai oleh hadiah-hadiah negeri, yang paling aktif ialah Johor (Hadiah Sastera Darul Takzim), Sabah (Hadiah Sastera Sabah dan Terengganu (Hadiah Sastera Darul Iman). Malangnya tidak ada negeri2 lain yang menganjurkan anugerah secara konsisten.

Hadiah Sastera Perdana Malaysia (HSPM).

Dari senarai panjang pemenang-pemenang HSPM sejak tahun 2000 terdapat pencapaian wanita yang membanggakan.

1.    Hadiah Kategori Buku:

Siti Zaleha M Hashim, Kristal di Laut Bulan. Hadiah kategori buku.2006/2007

Hadiah Puisi Eceran

2.    Mahaya Mohd Yassin “Jati Diri" 2000-2001.

3.    Raihani Mohd Saaid, “Malam Terakhir Nadim”,  2002/2005

4.    Siti Zainon Ismail “Cebisan Nota Akhir Laila, Malam Tanpa Bulan di Bukit Gombak”,  2004/2005

5.    Raihani Mohd Saaid “Selepas Menonton Puteri Gunung Ledang”,  2004/2005

6.    Zaiton Ajamain “Catatan Panjang Tentang Suami Skizo Dan Wanita Skizofernik”,  2006/2007.

7.    Raja Rajeswari Seetha Raman, 2006-2007.

8.    Mahaya Mohd Yassin "Wanita dan Laut" 2006-2007.

9.    Raihani Mohd Saaid “Negeri itu Antonius” 2008/2009

10. Rosani Hiplee, “Perempuan Cahaya” 2008/2009

11. Raihani Mohd Saaid  “ Pidato Itu Brutus” 2012

12. Ainunl Muaiyanah Sulaiman “Mimipi dari Sebuah Lukisan Ilusi”

Hadiah Sastera Kumpulan Utusan.

Selain HSPM terdapat Hadiah Sastera Kumpulan Utusan yang meriah dengan kemenangan wanita di bidang novel remaja dan cerpen. Sesekali terdapat nama-nama wanita yang meraih hadiah di bidang puisi. Mereka termasuklah Raihani Mohd Saaid dengan puisi “Sajak Anum Kepada Jebat” 2007, dan “Terminus A Quo, 2011. Di samping itu nama yang membanggakan ialah Rositah Ibrahim yang meraih HSKU 2011 melalui sajaknya “Kembali ke Gema Dikir”,

KembalikeGemaDikir

Usia telah membawa

Kau kembali ke daerah lama

Mencari jejak-jejakpurba

Terhapus oleh jalar kota

Menyirati desa.

Angin kampungmu telah kehilangan

Irama masasilam

Kaurindu

Pada malam gempita

Oleh dikir laba

Berembun dini

Dipukau asyik

Pak yong melentikjemari.

Usiatelahmengaliharah

Membawakaukedaerahpusaka

Rositah Ibrahim

Hadiah Puisi Numera.

Rosmiaty Shaari ‘Risalah Melayu” Hadiah Utama Numera 2014

Sayembara Menulis Novel, Cerpen dan Puisi ITBM, PENA,BERITA HARIAN

Tiga puluh karya telah dipilih menerima hadiah. Di antaranya terdapat tiga kumpulan puisi penyair wanita iaitu Tentang Tanya oleh Hani Salwa, Sidang Kultus oleh Raihani Mohd Saaid dan Perahu karya Ramlah Abdul Rashid.

Selain dari itu, satu sayembara yang wajar disebut di sini ialah Hadiah Puisi Kebangsaan Esso-Gapena yang dianjurkan dalam usaha Gapena untuk mencari sajak-sajak yang sesuai dibaca di dalam Sayembara Deklamasi Puisi Hari Kebangsaan yang telah diadakan sejak tahun 1984.Sayembara tersebut turut menyaksikan keunggulan  penyair-penyair wanita termasuk Amaruszati Noor Rahim yang muncul dengan sajaknya “Nazam Kecintaan”’ Hasidah Disan (Di Wajahmu, Bonda), Jariah Taha (Di Tanah Merdeka dan Pada Malam Kemenangan Ini), Raihani Mohd. Saaid (Istana Kemerdekaan dan Kota Anak Generasi), Sairah Haji Antin (Epilog Sang Pemimpin).

Melihat situasi penerbitan buku dan anugerah yang diadakan , maka bolehlah dirumuskan bahawa terdapat beberapa orang penyair wanita generasi muda yang aktif dan memperlihatkan potensi di dalam persada puisi tanah air. Beberapa orang yang dapat dicatatkan di sini ialah:

.

Rosani  Hiplee,

Anak kelahiran Kuching, Sarawak. Penerima Hadiah Karyawan Harapan Negeri Sarawak tahun 2000, Hadiah Penghargaan Penulis Sarawak tahun 1996 (puisi), 2007 (puisi) dan 2010 (puisi & esei kritikan sastera), dan Hadiah Sastera Perdana Malaysia 2009/2010 (puisi eceran).

Karya-karya beliau pernah disiarkan di akhbar dan majalah tempatan dan nasional seperti Utusan Sarawak, Utusan Borneo, Berita Minggu, Berita Harian, Dewan Siswa, Dewan Sastera, Tunas Cipta, Karya, Dewan Bahasa, Dewan Budaya, Pelita Bahasa, Dewan Masyarakat, Tamadun Islam, Jendela Sarawak dan penerbitan berkala lain malah banyak juga yang sudah diantologikan.Sari Rahsia Terindah (2006) dan Cinta Perempuan yang Cantik (2011), merupakan dua buah kumpulan puisi beliau yang sudah diterbitkan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka.

Rosmiaty Shaari,

Rosmiaty telah menerbitkan antologi perseorangan Kembali Kepada Fitrah ITBM, 2013

Dari Hitamputih Menjadi Zarah, Iman Creative, KL 2011. Beliau memenangi Hadiah Utama Puisi Numera, 2014.. kumpulan Dari Hitamputih Menjadi Zarah telah dilancarkan dan dibicarakan di Pusat Dokumentasi HB Jassin,

Hani Salwah Yaakup

Hani Salwah adalah mantan Minggu Penulis Remaja (MPR) 2001 anjuran Dewan Bahasa & Pustaka (DBP). Mula menulis dalam genre cerpen. Karya beliau pernah disiarkan di dalam antologi Tunas Karyawan 3, Edusystem Sdn Bhd, Antologi 12!, Kelab Alumni MPR, Antologi Gema Membelah Gema, BAHASA Sabah, Karyawan 2011, Persatuan Penulis Nasional (PENA), Tunas Cipta, Mingguan Malaysia dan Berita Minggu. Berpengalaman menulis lirik, puisi, artikel, skrip untuk rancangan radio.

AINUNL MUAIYANAH SULAIMAN

            Karya beliau seperti cerpen dan puisi pernah disiarkan dalam akhbar dan majalah seperti Berita Harian, Mingguan Malaysia, Harian Metro Tunas Cipta, Dewan Sastera, Dewan Bahasa, Dewan Siswa, Fokus, URTV, Mutiara Minda dan Pentas. Puisinya dimuatkan dalam antologi Takah Lima Puluh (PENA, 2011), Karya Sasterawan 2011 (PENA, 2011), Koleksi Puisi (Balai Seni Visual Negara, 2012). Sebuah cerpennya dipilih untuk Antologi Cerpen Indonesia-Malaysia (ITBM, 2013). Buku pertamanya berjudul Sepetang di Kafe Biblioholic diterbitkan oleh JS Adiwarna, 2013. Puisinya "Mimpi dari Sebuah Lukisan Ilusi" pernah memenangi Hadiah Sastera Perdana Malaysia 2012 dalam kategori puisi eceran.

RAIHANI MOHD SAAID

Penulis ini dinamakan oleh Lim Swee Tin sebagai penyair wanita generasi baru yang terpenting,  dalam kertaskerjanya  “Penyair Wanita Generasi Baru” (dibentangkan di Hari Puisi, 1999 di Seremban). Beliau adalah peserta MPR 1997.  Sajaknya tersiar di Berita Minggu, Dewan Sastera, Mingguan Malaysia, Dewan Budaya, Tunas Cipta.

Antara pencapaiannya dalam puisi ialah  : memenangi Sayembara Puisi Esso-Gapena, 1994.  HSPM 2004/2005,  2008/2009  , 2012 , HSKU 2007, 2011 dan Sayembara ITBM,PENA, BERITA HARIAN 2013.

penutup

Semoga taman puisi kita terus berbunga mekar dengan penyertaan penyair-penyair wanita baru bagi meneruskan perjuangan yang telah direntas oleh generasi sebelumnya.